Kamen je simbol trajanja, postojanosti i čvrstine Crne Gore. Još od kamenog doba čovjek je sudbinski vezan za kamen. Tako je i danas. Kamenoresci tvrde da kamen ima dušu. To ne čudi jer je kamen Božji dar. A Božji darovi, kao što je „kameno more“ crnogorskih planina, štite se ljubavlju.
Planina Sinjajevina nalazi se u središtu sjevernog regiona Crne Gore, obrazujući prirodnu sponu između opština Mojkovac, Kolašin, Žabljak i Šavnik. Njeni gorostasni visovi, koji prelaze 2000 m nadmorske visine, su tihi svjedoci nemjerljive snage prirode. U savršenoj harmoniji vrhova Sinjajevine i Durmitora kuca srce biokoridora jugoistočnih Dinarskih planina koji se proteže od Alpa do Prokletija. Veličanstvena igra planinskih masiva i paperjastih oblaka svoj najpotpuniji odraz dobija u predivnim gorskim očima kao što su Zabojsko jezero na domaku rijeke Tare, Zminičko, Riblje i Vražje jezero.
Tokom 2020. godine kulminirala je suprostavljenost stavova lokalnog stanovništva i javnosti, s jedne strane i planova Ministarstva odbrane da izgradi vojni poligon na Sinjajevini, s druge strane. Različita viđenja budućeg razvoja Sinjajevine dobila su odraz u protestim lokalnog stanovništva i burnoj medijskoj polemici. To je takođe rezultiralo zaustavljanjem vojne vježbe koja je bila planirana od 19. do 23. oktobra 2020. godine.
Da li je nesprovođenje stručne analize i netransparentnost planiranja izgradnje vojnog poligona dovela do konfrontiranosti stavova i neprihvatanja planova Vojske Crne Gore? Da li su ratni sukobi tokom XX vijeka rezultirali promjenom mentaliteta Crnogoraca, iako je odbrana zemlje oduvijek bila njihova sveta obaveza? Ipak, sudeći prema emocijama i stavovima lokalnog stanovništva, čini se da je razlog građanskog otpora sadržan u neophodnosti ispunjenjenja obećanja o Crnoj Gori kao ekološkoj državi. Mileva Gara Jovanović, planinka, majka šestoro djece, najbolje objašnjava tako snažnu povezanost čovjeka sa crnogorskim kršem. „Sinjajevina je zdravina, Sinjajevina je majka, moja majka. Ja drugu majku nijesam imala. Sinjajevina je mene podigla” – govorila je ona.
U traženju odgovara na ova pitanja provela sam poslednji ljetnji vikend u obilasku pašnjačkih goleti talasastog krškog terena Sinjajevine. Čak i slučajni prolaznik vrlo brzo spoznaje značaj ljepota Sinjajevine, kao potencijalno zaštićenog područja prirode. To je potvrđeno i najznačajnijim razvojnim dokumentima kao što je Prostorni Plan Crne Gore do 2020. godine. Studija zaštite, koju je pripremila Agencija za zaštitu prirode i životne sredine, potvrdila je prisustvo oko 1300 vrsta i podvrsta vaskularnih biljaka na Sinjajevini. Značajan broj tih vrsta nalazi se samo na Balkanskom poluostrvu, a režim zaštite je propisan nacionalnim i međunarodnim propisima: CITES i Bernskom konvencijom, kao i Habitat Direktivom Evropske unije. Posebnu vrijednost raznovrsnosti živog svijeta daje bogatstvo ptičje faune koju čini 85 vrsta. Na Sinjajevini se nalaze i pašnjačke površine od 120 000 ha koje stočari tradicionalno koriste za napasanje stoke vjekovima unazad, kao i sakupljanje ljekovitog bilja i pčelarstvo.
Predstavnici Ministarstva odbrane zastupali su stav o opravdanosti izgradnje vojnog poligona i nepostojanju štetnih uticaja na prirodu i čovjeka. Istovremeno ocjene predstavnika nevladinih organizacija, lokalnog sanovništva, kao i predstavnika lokalnih samouprava i Agencije
za zaštitu prirode i životne sredine ukazivale su na izvjesne negativne uticaje planiranog izvođenja vojnih vježbi na prirodu i čovjeka. Izostanak stručnih analiza dodatno je intenzivirao suprostavljenost stavova i uslovio manjak činjenica koje bi omogućile donošenje objektivnih odluka. Iz Agencije za zaštitu prirode i životne sredine pojasnili su da se odredbe Zakona o procjeni uticaja na životnu sredinu ne primjenjuju na projekte namijenjene odbrani.
Za stručnu pomoć u razumijevanju stavova iznesenih u javnim raspravama i TV emisijama zamolili smo prof. dr Danku Caković, profesoricu na Prirodno-matematičkom fakultetu i Kseniju Medenicu, diplomiranog biologa, projektnog koordinatora u Centru za zaštitu i proučavanje ptica. Uz analize sadržane u Studiji zaštite Agencije za zaštitu prirode i životne sredine, njihovo mišljenje, kao aktivnih učesnica u konsultacijama o izgradnji vojnog poligona na Sinjajevini, je naročito značajno.
Prof. dr Caković je pojasnila da bi razorna snaga ispaljene municije dovela do poremećaja životnih zajednica i mehaničkih oštećenja staništa brojnih vrijednih vrsta koje su zbog svog značaja uvrštene na listu Direktive Evropske unije o staništima. Na taj način umanjile bi se šanse Crne Gore da ostvari Petnaesti cilj Ujedinjenih nacija o održivom razvoju (SDG 15) koji se odnosi na zaštitu i održivu upotrebu ekosistema. Ne treba zanemariti ni uticaj buke na naročito osjetljive ptice, kao i na sisare. Radi utvrđivanja obima pojedinačnih i kumulativnih uticaja planiranih aktivnosti predloženo je da se uspostavi kontinuirani monitoring vrsta. Za utvrđivanje negativnih uticaja na zdravlje čovjeka treba napraviti dodatne analize. „Neophodno je očuvati poseban tip stočarstva koji je razvijen na Sinjajevini, a koji je sve manje prisutan u Evropi. Njegovo očuvanje koje je usko povezano sa tradicionalnim načinom života na ovom području Crne Gore, značajno je ne samo radi očuvanja specifičnog biodiverziteta, već i specifičnog kulturnog nasleđa“ – zaključila je prof. dr Caković.
Ksenija Medenica je dalje pojasnila da je teško zamisliti da se na istom području koje je značajno sa aspekta očuvanja prirode realizuju aktivnosti vojnih vježbi, poljoprivrede i stočarstva, a da se pri tome očuvaju važna staništa i vrste. Kao pozitivno komparativno iskustvo navela je projekte finansirane od strane Evropske unije koji imaju za cilj sprječavanje gubitka biodiverziteta visokoplaninskih pašnjaka usljed napuštanja stočarstva i tradicionalnog načina života. „Nama je posebno interesantan projekat očuvanja dinarskih travnjaka i pružanja podsticaja njihovom održivom korišćenju na području Dinare u Hrvatskoj“ – rekla je ona.
Dok u tišini avgustovskog zalaska sunca objektivom kamere pokušavam da zabilježim neponovljivu ljepotu Sinjajevine, čujem skoro savršenu simfoniju pjesme cvrčaka, šuma krila planinskog orla, blejanja stada ovaca, zavijanja vukova u daljini. Osjećajući snagu prirode Sinjajevine, osjećam snagu ljubavi njenih žitelja. Ljubav kojom su čuvali Sinjajevinu zavrjeđuje naše divljenje i poštovanje, kao i obavezu da ista bude mjera konačne odluke o njenom
budućem razvoju.
Autorka: Jovana Damjanović
Na osnovu preporuka medjunarodne koordinacije Mladih ekoreportera, plasmana, tematike kojom se bave, ispunjenosti kriterijuma i godišta
autora, NVO “EKOM”, kao nacionalni operater programa, odredila je osam radova za medjunarodni konkurs “YOUNG REPORTERS FOR THE
ENVIRONMENT 2021”, koji će tokom maja biti poslati na žiriranje u Kopenhagen. Rezultati će biti objavljeni početkom septembra ove
godine. Jedan od tih radova pripremila je Jovana Damjanović, učenica IX razreda OŠ “Dr Dragiša Ivanović” iz Podgorice. Riječ je o radu
“LJUBAV ŠTITI SINJAJEVINU” koji je na nacionalnom takmičenju, u kategoriji ekološki članak osvojio prvo mjesto.
