Izrada sveobuhvatne publikacije koja obuhvata prirodne i kulturne vrijednosti Kanjona Komarnice, uz analizu negativnih uticaja planirane hidroelektrane (HE), povećanje javne svijesti, osnaživanje dijaloga između stručnjaka, aktivista i lokalnog stanovništva, kao i promocija održivih alternativnih modela razvoja ključni su rezultati projekta „Studija slučaja: Kanjon Komarnice“.
Projekat su sprovele nevladine organizacije (NVO) Crnogorsko društvo ekologa i Ljubitelji prirode, arealizovan je u okviru grant šeme kroz projekat „Osnaživanje učešća civilnog društva u oblasti životne sredine u procesu pristupanja EU (4E)“, koji sprovodi Koalicija 27.
Predstavnica NVO Crnogorsko društvo ekologa Jelena Popović pojasnila je da publikacija pruža sveobuhvatan pregled prirodnih i kulturnih vrijednosti kanjona Komarnice, uz detaljan uvid u planirani projekat izgradnje velike hidroelektrane.
„Publikacija sadrži ključne djelove pravne, ekonomske i energetske analize, te ukazuje jasnim argumentima zašto bi izgradnja HE Komarnice bila štetna za Crnu Goru. Istovremeno, nudi alternativna rješenja za razvoj sektora energetike. Dokument je dostupan na crnogorskom i engleskom jeziku u elektronskom obliku, što omogućava pristup širokoj javnosti, uključujući stručnu zajednicu u Evropi i svijetu“, navela je Popović.
Istakla je da su kroz informativnu kampanju na društvenim mrežama predstavljeni ključni aspekti slučaja Komarnice, kao što su vrijednosti njenog biodiverziteta, potencijali za održivi razvoj i rizici vezani za izgradnju hidroelektrane.
„Organizovan je centralni dvodnevni događaj, u okviru protestno – edukativnog kampa ,,Spasimo Komarnicu”, koji je okupio domaće i inostrane eksperte, aktiviste i lokalno stanovništvo. Kao rezultat ovog dijaloga, razvijena je zajednička strategija i plan djelovanja za očuvanje kanjona Komarnice“, podsjetila je Popović.
Smatra da je projekat značajno doprinio inicijativi kroz umrežavanje stručnjaka, kreiranje strategije, kao i ažuriranje informacija o slučaju Komarnice.
„Projekat doprinosi podizanju svijesti o značaju očuvanja ovog područja kroz sveobuhvatnu publikaciju koja analizira negativne efekte izgradnje hidroelektrane. Takođe, kroz informativnu kampanju na društvenim mrežama profila „Spasimo Komarnicu“, predstavljene su glavne informacije o Komarnici, o projektu izgradnje hidroelektrane, njegovim uticajima ali i alternativnim rješenjima“, rekla je Popović.
Kazala je i da je projekat osnažio dijalog i umrežavanje stručnjaka, aktivista i lokalnog stanovništva.
Govoreći o glavnim ekološkim i socioekonomskim prijetnjama koje bi izgradnja hidroelektrane mogla donijeti ovom području, Popović je kazala da je Kanjon Komarnice višestruko zaštićeno prirodno područje na nacionalnom nivou i jedan od najbogatijih centara biodiverziteta Crne Gore.
„Takođe je područje koje je predloženo za zaštitu na evropskom nivou u okviru Emerald mreže zaštićenih područja, a UNESCO i IUCN su ga prepoznali kao područje od svjetskog značaja, sa preporukom za pripajanje nacionalnom parku Durmitor. Kanjon Komarnice je centar endemske i reliktne (jako stare vrste) flore i faune u Crnoj Gori, i kao mozaik različitih ekosistema i staništa predstavlja sigurno utočište za živi svijet. Sve ove vrijednosti bile bi izbrisane izgradnjom hidroelektrane“, upozorila je Popović.
Istakla je da Kanjon Komarnice i njegova okolna područja pružaju brojne mogućnosti za pravi održivi razvoj.
„Uz pravilnu i odgovornu strategiju, Šavnik i sela oko Komarnice imaju potencijal da postanu primjer svijetu, pokazujući kako je moguće osigurati socio- ekonomsku dobrobit lokalnih zajednica, istovremeno očuvajući i njegujući prirodne resurse“, navela je Popović.
Pojasnila je da se poljoprivreda i turizam u području Komarnice mogu lako razvijati u potpunosti usklađeni sa zaštitom prirode i očuvanjem biodiverziteta, primjenom principa održivosti.
„Sela oko Komarnice, sa svojim tradicionalnim praksama, domaćim sortama, te izuzetno čistom vodom, vazduhom i zemljištem, pružaju odlične preduslove za razvoj održivih poljoprivrednih modela, poput organske proizvodnje, agrošumarstva i revitalizacije tradicionalnih metoda. Iako se možda ne mogu takmičiti u kvantitetu, ova područja mogu se ponositi izuzetnim kvalitetom svojih proizvoda“, rekla je Popović.
Ocijenila je da bi izgradnjom hidroelektrane došlo do promjena u mikroklimatskim uslovima, što bi ozbiljno uticalo na poljoprivredu ovog kraja.
„Sa druge strane, potencijali za održivi turizam u Komarnici su toliko veliki da, uz primjenu odgovarajuće strategije, ovo područje može postati centar cjelogodišnjeg outdoor turizma na Balkanu“, kazala je Popović.
S naglaskom na ekoturizam, koji je danas u porastu, Popović smatra da to područje može ponuditi iskustva koja povezuju posjetioce sa prirodom, biodiverzitetom i kulturnim naslijeđem.
„Razvoj pješačkih i biciklističkih staza, posjete lokalnim zajednicama, edukacija o očuvanju prirode, kajakarenje, sportski ribolov, turno skijanje i šetnje krpljama, upoznavanje sa lokalnim jesenjim proizvodima, cjelodnevne ture kanjonom i okolnim planinama – sve su to savršene osnove za kreiranje održive alternative masovnom turizmu, koji može postati značajan izvor prihoda“, navela je Popović. Ukazala je da izgradnja HE Komarnica izaziva podijeljena mišljenja u lokalnim zajednicama.
„Dok neki prepoznaju važnost očuvanja kanjona kao centra biodiverziteta i potencijala za ekoturizam, drugi izražavaju zabrinutost zbog loše infrastrukture i potrebe za radnim mjestima, te spas vide u izgradnji hidroelektrane. Međutim, argumenti za HE su problematični – neće obezbijediti puteve selima sa šavničke strane, intenziviraće iseljavanje stanovništva (kao što je slučaj sa susjednim Plužinama) ugroziće kvalitet uslova za život, te narušiti prostor tokom dugog procesa gradnje, a nova radna mjesta bi većinom popunili ljudi van lokalne zajednice. Stručnjaci ističu da je projekat veoma skup, građevinski izuzetno zahtjevan i složen projekat, naročito vremenski dugotrajan, koji bi pri tom na dan svog puštanja u rad obezbjedio minimalnu godišnju količinu proizvodnje, koja bi se kretala nešto malo iznad 1%, ukupne proizvodnje u Crnoj Gori, dok bi nepovratno uništio jedno od najvrijednijih prirodnih područja naše zemlje i regiona“, rekla je Popović.
Kazala je da po završetku projekta, inicijativa ,,Spasimo Komarnicu” nastavlja svoj rad sa ciljem daljeg prikupljanja argumentacije za očuvanje kanjona, navodeći da će aktivnosti obuhvatiti i edukaciju i podizanje svijesti među lokalnim stanovništvom i širom javnošću naše države o vrijednostima kanjona, kao i promovisanje održivih alternativnih modela razvoja ovog kraja.
„Takođe, planiramo organizovanje međunarodne naučne ekspedicije koja će dodatno istražiti biološku i ekološku vrijednost ovog jedinstvenog područja“, dodala je Popović.
Na pitanje kako rezultati ovog projekta mogu doprinijeti ispunjavanju obaveza Crne Gore u procesu pristupanja EU u oblasti zaštite životne sredine, Popović je pojasnila da Kanjon Komarnice predstavlja potencijalno višestruko Natura 2000 područje, što znači da bi, nakon pristupanja EU, postao dio mreže zaštićenih područja EU.
„Crna Gora ima obavezu da štiti svoja područja koja su kandidati za zaštitu prema Bernskoj konvenciji, a svaki projekat koji može imati značajan uticaj na takva područja mora da prođe kroz odgovarajuću procjenu. Ako se utvrdi da bi uticaj bio značajan, projekat ne može biti sproveden, osim ako ne bude utvrđeno da se radi o preovlađujućem javnom interesu“, rekla je Popović.
Upozorila je da je do sada Crna Gora prekršila nekoliko članova Bernske konvencije i niz drugih propisa, usvajanjem dokumenata koji planiraju izgradnju HE Komarnica, bez sprovođenja odgovarajuće procjene u skladu sa Zakonom o zaštiti životne sredine Crne Gore.
„Takođe, prema Okvirnoj direktivi o vodama EU, sprovođenje projekata koji mogu da degradiraju status rijeka nije dozvoljeno, osim u slučaju dobijanja izuzeća, ali je za to potrebno sprovesti detaljnu procjenu, koja u slučaju Komarnice nije sprovedena. Zabrinutost zbog ove hidroelektrane, kao i drugih planiranih u ovom području, već je iznijela i međunarodna zajednica, uključujući Sekretarijat Bernske konvencije i UNESCO, koji su izrazili zabrinutost zbog uključenja ovih projekata u Nacionalnu strategiju razvoja energetike i u druge planove, uprkos jasnom pozivu Evropskog parlamenta da Crna Gora smanji oslanjanje na hidroelektrane osjetljive na klimatske promjene“, rekla je Popović.
Ocijenila je da bi sprovođenje projekta izgradnje hidroelektrane na rijeci Komarnici predstavljalo ozbiljno kršenje domaćih zakona, Ustava Crne Gore, kao i međunarodnih sporazuma i direktiva Evropske unije.
Grant šema, u okviru koje je podržano osam projektnih ideja, realizovana je kroz projekat „Osnaživanje učešća civilnog društva u oblasti životne sredine u procesu pristupanja EU (4E)“ realizuje se u okviru Koalicije 27 koja je vodeća nacionalna OCD mreža u oblasti životne sredine i pod čijim se budnim okom već godinama unazad prate aktivnosti u okviru Poglavlja 27 – životna sredina i klimatske promjene. Projekat je finansijski podržan od strane Evropske Unije, kroz program „Civil Society Facility 2021 and Thematic Programme on Human Rights and Democracy 2021” i Ministarstva javne uprave. Realizuju ga nevladnine organizacije Centar za zaštitu i proučavanje ptica, Green Home, Društvo mladih ekologa i Sjeverna Zemlja.
